آتشفشان يکي از پديده هاي طبيعي و دائمي زمين شناسي است که در طول تاريخ زمين شناسي نسبتا بدون تغيير باقي مانده و در ايجاد، تحول و تکامل پوسته و گوشته زمين نقش اساسي داشته و دارد.
توليد مواد آتش فشاني و پديده هاي مؤثر در ايجاد آتشفشان از پرکامبرين تا عهد حاضر تغيير چنداني نداشته است و آنچه در اين راستا تغيير کرده است، نوع دانسته ها، چگونگي انديشيدن و نحوه بهره گيري از آنهاست.
آتشفشانها پديده هاي جهاني هستند و در ساير کرات منظومه شمسي به ويژه سيارات مشابه زمين يک پديده عادي محسوب مي شود و آتشفشان بي شک در کيهان نيز رخ مي دهد.
همچنين پوشش سطحي ماه اغلب با سنگ هاي آتشفشاني پوشيده شده است و بارزترين ارتفاعات مريخ توسط آتش فشانها ساخته شده است.
فوران هاي فومرولي در برخي کرات مانند قمر آيو در سياره مشتري يک پديده عادي مي باشد.
زبانه هاي آتش و لکه هاي خورشيدي را جدا از ماهيتشان، مي توان نوعي فوران آتش فشاني در خورشيد تلقي نمود.
علم آتشفشان شناسي به مباحثي نحوه تشکيل و تحول ماگما، چگونگي جابجايي و حرکت انواع مواد، گدازه ها و ماگماها و نيز تحولات آنها در اتاقک هاي ماگمايي، چگونگي فعاليت آتش فشان ها و گسترش مواد آتشفشاني در سطح زمين، چگونگي تحول مواد آتشفشاني و ... اشاره مي کند.
علم آتشفشان شناسي از برخي علوم زمين چون پترولوژي، تکتونيک جهاني، ژئوشيمي، چينه شناسي، رسوب شناسي، ژئوفيزيک، کيهان شناسي و برخي ديگر از علوم تجربي مانند شيمي، فيزيک، آمار و رياضي کمک مي گيرند.

آگاهي از علم آتشفشان شناسي و شناخت آتشفشان ها در بسياري از موارد نظري و کاربردي اهميت شايان توجهي دارد که از آن جمله:
1- با کمک علم آتشفشان شناسي مي توان تا حدودي از ساختمان و ترکيب داخلي زمين (حداقل پوسته و گوشته فوقاني) اطلاعاتي را کسب نمود.
2- هر چند مواد آتشفشاني که به سطح زمين مي رسند، نماينده واقعي قسمت ذوب شده آن نيستند (به دليل ذوب درصدي، تفريق، آلايش و...) ولي بخشي از انکلا وهاي موجود در آنها که قطعاتي از سنگ هاي ذوب نشده قسمت هاي ژرف هستند و توسط آتشفشان ها به سطح زمين مي رسند، مي توانند نماينده قسمت ذوب شده باشند.
بررسي اين سنگهاي بيگانه Olistolite و مواد آتشفشاني ما را در شناخت درون زمين ياري مي دهد.
3- امروز استفاده از انرژي ژئوترمال در بسياري از کشورها مرسوم است و جزء انرژي هاي ارزان محسوب مي شود.
سرزمين هاي نزديک به آتشفشان هاي فعال، نيمه فعال و جوان که به تازگي آرامش يافته اند، داراي منابع انرژي خوبي هستند. اين انرژي همچنين بعنوان يک منبع تجديدپذير و بدون آلودگي زيست محيطي در واقع يکي از اميدهاي بشري است. در کشور ما نيز منابع زمين گرمايي غيرعادي بسياري وجود دارد که توجه به شناخت و چگونگي استفاده از انرژي آنها راهي است که به تازگي آغاز شده است و با کمي حفاري و ايجاد تاسيسات نسبتا ارزان مي توان به منابع انرژي ارزشمندي دست يافت.
4- با عنايت به علم آتشفشان شناسي درباره فعاليت مجدد آتشفشان ها و خطرات احتمالي آنها آگاهي کافي در اختيار مجامع قرار مي گيرد.
5- شناخت مسائل وابسته به آتشفشان هاو سنگ هاي آتشفشاني نظير تفريق ماگمايي در آشيانه ماگمايي و محلول هاي گرمابي وابسته، جايگاه سنگ هاي آتشفشاني و خاستگاه آنها بسياري از مسائل ژنتيکي کانه ها را حل مي کند زيرا بسياري از کانسارهاي فلزي و غير فلزي بطور مستقيم يا غيرمستقيم حاصل آتشفشان ها هستند.

پراکندگي آتشفشان هاي جهان براساس موقعيت و نوع مخروط آنها شامل:
1- نواحي آتشفشاني اروپا تا قفقاز
2- نواحي آتشفشاني آفريقا و درياي سرخ
3- نواحي آتشفشاني خاور ميانه و اقيانوس هند
4- نواحي آتشفشاني زلاندنو تا فيجي
5- نواحي آتشفشاني مالزي و استراليا
6- نواحي آتشفشاني اندونزي و جزاير آندامان
7- نواحي آتشفشاني فيليپين و آسياي جنوب شرقي
8- نواحي آتشفشاني ژاپن، تايوان و جزاير ماريان.
9- نواحي آتشفشاني کوريل، کامچاتکا و سرزمين اصلي آسيا.
10-نواحي آتشفشاني آلاسکا
11- نواحي آتشفشاني کانادا و آمريکاي غربي
12- نواحي آتشفشاني هاوايي و اقيانوس آرام
13- نواحي آتشفشاني امريکاي مرکزي و مکزيک
14- نواحي آتشفشاني امريکاي جنوبي
15- نواحي آتشفشاني درياي کارائيب يا هند غربي
16- نواحي آتشفشاني ايسلند و اقيانوس منجمد شمالي
17- نواحي آتشفشاني اقيانوس اطلس

فوران آتش فشان:
فورانهاي آتشفشاني معمولا براساسي شکل دهانه اي که از آن فوران صورت مي گيرد، محل قرار گيري دهانه در کوه آتشفشان، شکل و نوع مخروط آتشفشاني و بالاخره خصوصيات عمومي فوران (آرام يا شديد – انفجاري يا غير انفجاري) طبقه بندي مي شوند.
گدازه هاي اسيدي به علت درصد Sio2 بالايي و درجه حرارت نسبتا پايين داراي گرانروي (ويسکوزيته) بالا و سياليت پائين و در نتيجه به صورت انفجاري همراه با مواد پرتابي مي باشد.
اما در گدازه هاي بازيک به علت درصد Sio2 پائين و درجه حرارت نسبتا بالا، گرانروي پائين بوده و سياليت افزايش مي يابد و در نتيجه مواد پرتابي با مقدار کم و فوران آرام انجام مي شود


انواع فوران

1-نوع هاوايي:
اين نوع آتشفشان به شکل گنبدي مي باشد و بيشتر مخروط آن از گدازه رقيق با ضخامت زياد و گسترش کم است. ارتفاع اين نوع آتشفشان نسبتا کم است.
از دهانه آن اغلب گدازه هاي بازيک با سياليت بالا و مواد پرتابي کم، بيرون مي ريزد.
به علت وجود ميزان کم گاز در گدازه اين نوع آتشفشان، فوران جرياني در آن ديده مي شود.
ماگمايي که به سطح مي رسد، معمولا به صورت فواره يا چشمه هاي گدازه اي خارج مي شود. اين نوع آتشفشان در جزاير هاوايي به تعداد زياد يافت مي شود.
در جزيره ايسلند نيز از اين نوع آتشفشان يافت مي شود.

2- نوع استرومبولي:
در آتشفشان هاي نوع استرومبولي ماگماي نسبتا رقيق با تركيب بازيك و مواد پرتابي كم تا زياد مي باشد كه مواد پرتابي به صورت ريتمي از اسكوري هاي ملتهب‏، لاپيلي و بمب مي باشد.
عمده فعاليت اين نوع آتشفشان در ساحل غربي ايتاليا ديده شده است.
فعاليت هاي آرام استرومبولي از دهانه هاي باز صورت مي گيرد و گدازه هاي نسبتا سيال در افق هاي بالايي مجراي آتشفشان وجود دارند.
به علت گرانروي بالاي ماگما، خروج گاز زيادتر از انواع ماگماهاي سيال نوع هاوايي صورت مي گيرد.
فوران هاي طولاني مدت استرومبولي مي تواند مخروطهاي مختلط را تشكيل دهد، در حالي كه فوران هاي كوتاه مدت معمولا مخروط هاي اسكوري دار را تشكيل مي دهند.
خاكستر در اين نوع آتشفشان كم بوده و به هنگام انفجار توليد ابرهاي سبك وزني را مي كند.
شيب مخروط اين نوع آتشفشان از شيب آتشفشان نوع هاوايي خيلي بيشتر است.

3- نوع وولكانو:
در نوع وولكانو، گدازه هاي خميري شكل، دهانه آتشفشان را مسدود مي كند و مانع خروج گازها و بخارات مي شود. پس از آن كه فشار گازها و بخارات بر اثر تراكم زياد شد، توليد انفجارات شديد مي كند. بر اثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب مي شوند و توليد ابرهاي ضخيم و وسيعي از خاكستر را مي كنند.
اين ذرات خاكستر، پس از سرد شدن در اطراف دهانه آتشفشان ريخته شده و توليد مخروطي از خاكستر مي كند. اين نوع مخروط آتشفشاني اغلب داراي دو شيب است كه يكي به طرف دهانه و ديگري به طرف خارج است گدازه مذاب در آن ها به صورت روانه، خيلي كم و نسبتا محدود است.
يك كوه آتشفشان ممكن است مدتي به شكل يك نوع و مدتي ديگر به شكل نوعي ديگر آتشفشاني مي كند. چنان كه آتشفشاني كوه وزوو و اتنا. گاهي از نوع استرومبولي و زماني از نوع وولكانو مي باشد
سري ماگمايي آتشفشاني نيز شامل سري تولئيتي، كالكوآلكالن، آلكالن يا شولقرنيتي مي باشد.
- سري تولئيتي شامل بازالت تولئيتي، سنگ هاي حدواسط و اسيدي مي باشد. لري تولئيتي از نظر سديم و پتاسيم و ديگر عناصر آلكالن و همچنين عناصر خاكي نادر و سيليس غني مي باشد كه در مناطق سازنده و در داخل صفحات و گاهي در مناطق در حال فرورانش يافت مي شوند.
- سري كالكوالكالن يا سري هيپرستن كه مانند سري تولئيتي غني از سيليس است و درصد Al2O3 آن بيش از 17% است و در مناطق فرورانش ديده مي شود.
- سري آلكالن: فقير از سيليس، عناصر آلكالن، عناصر خاكي نادر، مواد فرار، ارتوپيروكسن و پيژونيت و حاوي اليوين پايدار و بدون حاشيه واكنشي و داراي فلدسپاتوئيد ( نفلين – آناليسم، لوسيت ) مي باشد و در داخل صفحات قاره اي و اقيانوسي ديده مي شوند.
- سري شوشونيتي: داراي پتاسيم زياد م نسبت 1= Kzo/ NazO مي باشد.
و در مناطق در حال فرورانش فراوان است ولي مانند كالكوآلكالن نمي تواند شاخص خوبي براي اين مناطق باشد، زيرا سري شوشونيتي در داخل صفحات قاره اي نيز ديده مي شود.
فعاليت هاي آتشفشاني كواترنر در حقيقت ادامه فعاليت هاي ترشياري در ايران است و در مناطقي كه آتشفشانهاي كواترنر فعاليت داشته اند، عموما آتشفشانهاي ترشياري نيز با شدت بيشتري فعال بوده اند.
آتشفشان هاي جوان فعاليت خود را از ميوسن به ويژه ميوسن بالايي و يا ميوپليوسن شروع كرده اند و تا كواترنر ادامه يافته اند. مهمترين مناطق آتشفشاني نئوژن – كواترنر در ايران به صورت ذيل مي باشد:
1- آتشفشان دماوند:
مخروط آتشفشاني دماوند در شرق تهران و 60 كيلومتري ( فاصله هوايي ) آن با مختصات “24 ‘06 520 طول شرقي و “05 ‘57 350 عرض شمالي واقع شده است.
نزديكترين شهرها به اين آتشفشان به ترتيب عبارتند از: رينه (در دامنه جنوبي) ، پلور، دماوند و فيروزكوه ( در شرق ).
گسترش گدازه ها و مواد آذر آواري در دماوند در حدود 400 كيلومتر مربع و در محدوده اي به طول
‘18 520 تا ‘59 510 و عرض “30 ‘04 360 تا “38 ‘48 350 را شامل مي شود.
ارتفاع قله آتشفشاني دماوند از سطح دريا 5610 متر مي باشد. 2 مسير براي صعود به قله وجود دارد:
مسير اول جنوب شرق كه مسير نسبتا آساني است و مسير ديگري مسير شمالي كه صعود از طريق آن بسيار مشكل و خطرناك است.
زمستان هاي منطقه دماوند بسيار سرد همراه با يخبندان و تابستانهاي آن معتدل مي باشد.
در بيشتر ماه هاي سال قله آتشفشاني دماوند پوشيده از برف است و مناسبترين ماه براي صعود به قله، مرداد ماه مي باشد.


بخشي از سنيدي قله دماوند كه در مرداد ماه قابل مشاهده است، متعلق به گوگردهاي متصاعد شده از دهانه مخروط مي باشد. مخروط آتشفشاني دماوند در شرق البرز مركزي قرار دارد. اگر البرز غربي و شرقي را امتداد دهيم، در محل دماوند اين دو امتداد از هم دور مي شوند.
آتشفشان البرز مربوط به ولكانيسمي است كه در كواترنر در البرز مركزي رخ داده است.
تمامي ساختمانهاي تكتونيكي از جمله: گسل ها، تراست ها، چين هاي البرز مركزي كه در منطقه دماوند وجود دارند، زماني كه به محدوده گدازه ها مي رسند، محو مي شوند.
آتشفشان دماوند به صورت مخروط نامتقارني است كه در قسمت جنوب غرب آن گدازه ها گسترش بيشتري دارند.
ريفت مخروط آتشفشاني بيان در اين موضوع است كه فعاليت اين آتشفشان محضر به دهانه مركزي نبوده است بلكه دهانه هاي جانبي نيز در ايجاد مخروط نقش داشته اند. تعدادي دهانه جانبي در ارتفاعات بالاي مخروط در سمت جنوب غرب و شمال شرق قرار دارند اما فعاليت اصلي اين آتشفشان از دهانه مركزي آن صورت مي گيرد.
در تركيب سنگ شناسي آتشفشان دماوند بر اساس ميزان Sio2 و تركيب كاني شناختي آن 3 گروه سنگي قابل تفكيك هستند:
الف – سنگ هاي بازيك كه اين سنگ ها در محدوده پلور و رينه و پل وركوه ديده مي شوند. اين سنگ ها نسبت به ديگر سنگ هاي دماوند قديمي تر مي باشند. زيرا بر روي سنگ هاي بازيك منطقه پلور مقدار كمي گدازه هاي حدواسط (تراكي آندزيت) مشاهده مي شود. اين گدازه ها تنها در دامنه هاي كم شيب دماوند مشاهده مي شوند و مقدار آنها از ساير سنگ ها كمتر است.
اين گدازه ها به علت درصد Sio2 پائين و سياليت بالا داراي وسعت بيشتري است.
ب – سنگ هاي حدواسط كه حجم اصلي سنگ هاي آتشفشاني منطقه را دارا است شامل گدازه ها و سنگ هاي آذرآواري مي باشد و تركيب كاني شناختي تراكي آندزيت و تراكيت دارند.
تغييرات سنگ شناسي و ژئوشيميايي تراكي آندزيت ها و تراكيت ها تدريجي بوده و انواع حدواسط بين اين دو فراوانند.
ج – سنگ هاي اسيدي كه مرز بين سنگ هاي اسيدي و حدواسط در سنگ هاي آتشفشاني دماوند تدريجي است. اين سنگ ها در دامنه قله شمالي كوه هاره و با ضخامت حدود 100 متر بر روي آهك هاي لار قرار گرفته اند.
اين گدازه ها به طور متناوب همراه با مواد توفي به شدت دگرسان شده مي باشند.
اين گدازه ها متراكم و قرمز رنگ بوده و فنوكريست هاي پلاژيوكلاز و هورنبلند در آنها قابل تشخيص است.
د- سنگ هاي ولكاني كلاستيك كه در بخشهاي جنوبي، شرقي و غربي دماوند بيشتر ديده مي شود و در بخشهاي شمالي كاهش مي يابد.
سنگ هاي ولكانو كلاستيك به 2 دسته پيروكلاستيك و اپي كلاستيك تقسيم مي شوند:
نهشته هاي پيروكلاستيك شامل انواع توف هاي آتشفشاني دماوند شامل:
I – توف هاي شيشه اي دره هزار، توف تراكيتي جنوب قله دماوند، توف شيشه اي شمال دماوند و توف شيشه اي پوميسي رينه.
II – برش آتشفشاني دماوند.
III – نهشته هاي ريزشي پوميسي.
IV – نهشته هاي جرياني پيروكلاستيك غرب دماوند و بالاي روستاي آبگرم.
V – نهشته هاي جرياني بلوك و خاكستر.
VI – نهشته هاي اپي كلاستيك كه در بخشهاي جنوبي و شرقي دماوند قابل مشاهده است.
در ارتباط با نحوه تشكيل آتشفشان دماوند نظريات مختلفي ارائه شده است كه در ذيل به آنها اشاره خواهد شد:
- اوسينيكو ( 1930 ) معتقد است كه منطقه گسل دار اسك و آبگرم باعث بالا زدن گدازه ها شده است.
- كريستا ( 1940 )، يك خمش در كمان البرز را مسبب تشكيل آتشفشان دماوند دانسته است.
- آلن باخ ( 1966 )، معتقد است كه گسل هاي تشكيلات رسوبي موجب صعود گدازه ها به سطح زمين گشته اند.
- جانگ و همكاران ( 1975 )، با اعتقاد بر برخورد صفحات عربستان و اورازيا، فرورانش صفحه عربستان در امتداد سطح بينوف و ذوب اين صفحه در اعماق و ايجاد ماگماي آتشفشاني، علت پيدايش نمونه هاي كالكوآلسكالن ايران مركزي را مربوط به عمق زياد اين منطقه ذوب مي دانند كه در نتيجه دور بودن از تراست و عمق زياد ذوب، سنگ هاي آتشفشاني آلكالن آشكار شده اند.
- بروس و همكاران ( 1977 ) با توجه به تركيب شيميايي گدازه هاي دماوند آن را آتشفشان ويروس و دور از زاگرس در نظر گرفته و تشكيل آن را مرتبط با برخورد صفحه عربستان و اورازيا و فرورانش نوع خاص و ذوب پوسته اقيانوسي مي دانند.
1. a. Ovcinnikow (1930)
2. E. christa (1940)
3. Allen – bach

- علي درويش زاده (1364) عقيده دارد كه آخرين حركت كمپرسيوني (فشارشي) كه فلات ايران را تحت الشعاع قرار داده و سبب چين خوردگي، بالا زدگي و جمع شدن پوسته قاره اي ايران گرديده، محل تاشدگي البرز را هم تحت فشار قرار داده است و اين فشار موجب فعال شدن شكستگي هاي عميق و خروج مواد مذاب گرديده است.
- نوگل سادات (1985) معتقد بود كه حركت گسل هايي كه داراي خميدگي هستند، باعث ايجاد يك منطقه كشش در محل خميدگي گشته و آتشفشان دماوند نيز اثر چنين پديده اي است.
- ايران نژاد (1370) معتقد است كه گسل هاي عميق منطقه مي توانند شرايطي را ايجاد كنند كه از طريق آن ماگماي آلكاسن به سطح زمين برسد.
گسل هاي اسك، بايجان، نوا، سفيدآب، شاهان دشت و ورارود در منطقه شناخته شده و تا زير دماوند ادامه دارند.
2- آتشفشان سهند:
اين آتشفشان در 40 كيلومتري جنوب تبريز با ارتفاع حداكثر 3710 متر واقع شده است.
يعقين سن مطلق گدازه هاي مختلف آن سن 12 تا 140 هزار سال را نشان مي دهد (1356).
سن به عقيده معين وزيري فعاليت هاي آتشفشاني سهند در چندين مرحله صورت گرفته اند و در بين اين مراحل آرامش نسبي وجود داشته است. وفور خاكستر به همراه قطعات يوميسي تا فواصل دور پراكنده شده اند كه نشان گر انفجارات شديد آتشفشان سهند است.
بلندترين قله، مجموعه متناوبي از برش، پيروكلاستيك ها و آهك سيليسي است كه طي دو مرحله فعاليت به وجود آمده اند. مرحله اول به صورت انتشار روانه هاي برشي و مرحله دوم شامل خروج گدازه هاي داسيتي است. تركيب سنگ شناختي سهند شامل آندزيت، داسيت، ريوداسيت و ريوليت به همراه مواد آذرآواري فراوان مي باشند. ماگماي تشكيل دهنده اين سنگ ها اشياع از سيليس بوده و داراي آلومينيوم زيادي است.
مطالعه اين آتشفشان نشان مي دهد كه ولكانيسم در آب صورت گرفته و آثار انواع ماهي در مناطق اطراف توده سهند بيان گر آن است كه سهند را دريايي كم عمق فرا گرفته است. با آغاز فعاليت اين آتشفشان در اواسط ميوسن و ايجاد شرايط نامطلوب، گروهي از پستانداران به صورت دسته جمعي از بين رفته اند كه آثار اين جانوران در حوضه هاي رسوبي اطراف مشهود است.
توده آتشفشاني سهند در واقع يك استراتوولكان شامل پيروكلاست ايگنمبريت و گدازه است كه توسط دودكش هاي مختلف و پراكنده در يك منطقه وسيع بيرون ريخته شده اند.
در فاصله دوره هاي آتشفشاني سهند، رسوبات سيلابي – رودخانه اي و يخچالي تشكيل شده اند كه غالبا تا شعاع چندين ده كيلومتري اطراف مراكز آتشفشان گسترش يافته اند.
توده آتشفشاني سهند به وسعت بيش از 3000 كيلومتر مربع، رسوبات دوره ميوسن و قديمي تر را پوشانده است.
تشكيلات ولكانو سديمنت آن به شعاع چند ده كيلومتر از دامنه هاي سهند به طرف جلگه هاي اطراف گسترش يافته اند.
3- آتشفشان سبلان:
اين آتشفشان در باختر شهر اردبيل به ارتفاع 4811 متر قرار دارد كه در واقع خط تقسيم حوضه هاي آبريز اروميه و رودخانه ارس به شمار مي رود.
رشته كوه آتشفشاني خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبيل شروع و در جهت شرقي – غربي به طول 60 كيلومتر و عرض تقريبي 48 كيلومتر تا كوه قوشاداغ در جنوب اهر ادامه مي يابد.
مخروط آتشفشاني سبلان از نوع چينه اي است كه گدازه هاي آن سطحي معادل 1200 كيلومتر مربع را اشغال كرده اند.
مخروط سبلان ساختمان مركزي عظيمي است كه بر روي يك سيستم هورست با روند شرقي – غربي قرار گرفته است.
ديدون و ژرمن ( 1976) سن اين آتشفشان را پليوكواترنر مي دانند.
اما باباخاني، سكويه و ريو (1369) اظهار مي دارند كه نخستين جريان گدازه سبلان بر روي توف ها و كنگلومرا هاي الوار ق رار دارند كه از نهشته هاي كواترنر پيشين حوضه مشكين شهر هستند.
ديدون و ژرمن فعاليت آتشفشاني سبلان را به 3 بخش تقسيم مي كنند:
الف – جريانات گدازه اي سبلان كهن كه بيشترين بخش كوه سبلان را در بر ميگيرد و شامل آندزيت هاي زيرين و مياني و جريان گدازه داسيتي است.
ب – فرونشست كه بخش مركزي ساختمان پيشين گسيخته شده كه نتيجه آن ايجاد يك فرورفتگي دايره اي به قطر 20 كيلومتر است و همزمان با فرونشست كالدار، فوران هاي انفجاري نيز روي داده است و از مواد آذرآواري تشكيل شده است.
ج – گنبدها و جريانات گدازه اي سبلان جوان كه پس از فروريزش كالدار، فوران مواد آتشفشاني صورت گرفته كه بلندترين بخش هاي مركزي آتشفشان را تشكيل مي دهند.
لازم به ذكر است كه فعاليت هاي آتشفشاني سبلان از نوع آلكالن سريك است.


4- آتشفشان تفتان:
تفتان يك آتشفشان جوان و نيمه فعال به سن پليوسن – كواترنر در بلوچستان و 50 كيلومتري شهر خاش قرار دارد. ارتفاع اين آتشفشان از سطح دريا 4050 متر و از دشت هاي اطراف 2000 متر است. اين آتشفشان در روي فيليش هاي كرتاسه بالايي و ائوسن بنا شده است. اولين فوران تفتان شامل گدازه ها و سنگ هاي پيروكلاستيك با تركيب داسيت و ريوداسيت در 20 كيلومتري غرب – شمال غرب قله فعلي شروع شده است ( گانسر 1966 ).
فعاليت مجدد تفتان شامل: گدازه هاي داسيتي و آندزيتي متعلق به اواخر پليوسن در 10 كيلومتري شمال غرب پس از يك آرامش منجر به تشكيل طبقات اگلومرا، يك انفجار مهم در 2 كيلومتري جنوب قله امروزي به وقوع پيوسته كه اثر آن امروزه به صورت گودال فرسايشي ديده مي شود.
يكي از ويژگي هاي جالب در تفتان، ناهماهنگي كاني شناسي و تحول معكوس كاني ها در آندزيت هاي كواترنر اين آتشفشان ديده مي شود.
در گدازه هاي تفتان سنگ هاي بازيك مشاهده نمي شود.
سنگ هاي آذرآواري و توف هاي پوميسي بخش وسيعي از شرق و جنوب غرب آتشفشان تفتان را مي پوشانند كه اين سنگها عمدتا از پوميس و پرميسيت تشكيل شده اند.
5-آتشفشان بزمان:
سنگ هاي آتشفشاني – نفوذي شمال گودال جازموريان مجموعه سنگ هاي ماگمايي بزمان را شكل مي دهند. اين كمپلكس ماگمايي جزء زون ماگمايي اروميه – دختر محسوب مي شوند.
سنگ هاي نفوذي منطقه بزمان از گرانيت آلكالن پورفيري با فلدسپات هاي پتاسيم دانه درشت، گرانيت هاي دورنيلنددار، گرانوديوريت تا كوارتز ديوريت تشكيل شده اند كه داراي 64 تا 74 ميليون سال سن مي باشند.
سنگ هاي خروجي اين منطقه شامل سنگ هاي داسيتي، آندزيت – داسيتي و بندرت ريوليت، ايگنمبريت و توف هاي شيشه اي متبلور تشكيل مي دهند كه در جنوب شرق آتشفشان بزمان رخنمون دارند.
سنگ هاي آتشفشاني بزمان عمدتا آندزيت، بازالت و كمي اليوسن بازالت مي باشند.
آتشفشان داراي ساختمان استراتوولكان پيچده اي مي باشد و انواع گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي در دامنه شرقي آن زيادتر است.
مخروط اصلي اين آتشفشان از اجتماع برش هاي ايگنمبريتي، پرميس و گدازه تشكيل شده كه به طور متناوب قرار گرفته اند.


6-آتشفشان آرارات:
آرارات يك آتشفشان استراتوولكان است كه وسعتي در حدود يك هزار كيلومتر مربع را اشغال كرده است.
اين آتشفشان در محل تلاقي شكستگي هاي بزرگ با جهت شرقي – غربي و غربي – جنوب شرقي قرار گرفته است.
در منطقه آرارات، بر روي رسوباتن كواترنر، توف هاي قرمز تحتاني و سپس گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي ريخته شده اند و در پايان نيز روانه هاي بازالتي منطقه را مي پوشانند.
سنگ هاي آتشفشاني آرارات (به غير از بازالت ها) به دو سري غني از ايتريم و فقير از ايتريم تقسيم مي شوند كه هر دو سري شامل آندزيت، داسيت و ريوداسيت است اما بازالت ها به طوور كلي فقير از ايتريم مي باشند.
نسبت استرانسيم راديوپنيك در داسيت ها و آندزيت ها بين 0.7042 +ـ 0.7055 است كه نشان منشاء گوشته اي آنهاست.
لامبر و همكاران ولكانيسم آرارات را در نتيجه شكستگي هاي بزرگ ليتوسفري و حركات ميكروبلوك ها مي داند و نظريه فرورانش را در مورد آرارات صادق نمي داند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: